Dây thìa canh, dây muôi hay lõa ti rừng (danh pháp hai phần: Gymnema sylvestre) là một loài cây thân thảo thuộc chi Lõa ti (Gymnema) họ Apocynaceae, bản địa của rừng nhiệt đới miền nam và miền trung Ấn Độ.
Dây leo cao 6–10 m, nhựa mủ màu trắng. Thân có lóng dài 8–12 cm, đường kính 3mm, có lỗ bì thưa. Lá có phiến bầu dục, trứng ngược, dài 6–7 cm, rộng 2,5–5 cm, đầu nhọn, có mũi, gân phụ 4-6 cặp, rõ ở mặt dưới, nhăn lúc khô; cuống dài 5–8 mm. Hoa nhỏ, màu vàng, xếp thành xim dạng tán ở nách lá, cao 8 mm, rộng 12–15 mm; đài có lông mịn và rìa lông; tràng không lông ở mặt ngoài, tràng phụ là 5 răng. Quả đại dài 5,5 cm, rộng ở nửa dưới; hạt dẹp, lông mào dài 3 cm.
Cây ra hoa vào tháng 7 và đậu quả vào tháng 8. Khi chín quả của cây này rụng xuống và tách đôi giống 2 chiếc thìa, nên dân gian gọi là cây Dây thìa canh hay cây muôi.
Hình ảnh cây Dây thìa cảnh (Ảnh ST)
Thành phần hóa học trong Dây thìa canh
Thành phần hóa học có hoạt tính sinh học chính của dây thìa canh là hoạt chất GS4 (Tên khoa học Gymnema Sylvestre kiềm hóa ở lần thứ 4) gồm tổ hợp nhiều acid gymnemic, một hoạt chất thuộc nhóm saponin triterpenoid. Ngoài ra, cây còn chứa các thành phần khác như flavone, anthraquinone, hentri-acontane, pentatriacontane, α và β- chlorophylls, phytin, resins, d-quercitol, acid tartaric, acid formic, acid butyric, lupeol,… Dịch chiết cây cũng cho thấy có thành phần alcaloid.
Acid gymnemic có tác dụng kích thích sản sinh tế bào Beta của tuyến tụy, nhờ đó tăng sản sinh Insulin, tăng hoạt lực của Insulin, giúp cơ thể tái thiết lập được khả năng cân bằng đường huyết tự nhiên. Acid Gymnemic còn ức chế hấp thu đường ở ruột do có cấu trúc phân tử gần giống với đường Glucose, khi vào đến ruột sẽ cạnh tranh với đường Glucose, lấp đầy thụ thể ruột và ngăn không cho hấp thu đường từ ruột vào máu. Acid Gymnemic còn ức chế gan tân tạo Glucose vào máu, đồng thời kích thích các enzyme chịu trách nhiệm tiêu thụ, sử dụng đường tại các mô cơ. Nhờ đó hoạt chất này đem lại hiệu quả giảm đường huyết.
Ngoài ra trong Dây thìa canh còn chứa peptide Gumarin. Khi ăn và nhai lá Dây thìa canh tươi thì Peptide này lấp đầy thụ thể lưỡi làm lưỡi không hấp thu được đường Glucose. Gumarin tác động vào vùng dưới đồi làm mất cảm giác đối với vị ngọt và vị đắng, vì vậy gây mất cảm giác ngọt. Tuy nhiên tác dụng này mất đi khi Dây thìa canh được nấu chín hoặc phơi khô.
Công dụng của dây thìa canh
Dây thìa canh khô hay tươi đều có nhiều công dụng
Với những thành phần hóa học trên, dây thìa canh có những công dụng chính như sau:
Hỗ trợ điều trị bệnh tiểu đường
Thành phần acid gymnemic giúp sản sinh tế bào Beta ở tuyến tụy, tăng sản sinh Insulin và giúp cơ thể cân bằng đường huyết một cách tự nhiên. Đồng thời ngăn không cho hấp thu đường từ ruột vào máu, gây ức chế gan tân tạo Glucose vào máu, giảm đường huyết hiệu quả.
Hỗ trợ làm giảm lượng Cholesterol trong cơ thể
Một số nghiên cứu cho thấy thành phần Gymnemic có trong loài cây này có tác động lên chuyển hóa lipid, bài tiết cholesterol, LDL-c và triglyceride khá tốt. Nhờ đó giúp giảm được lượng mỡ thừa của cơ thể. Hạn chế nguy cơ mắc các bệnh lý về tim mạch, huyết áp hoặc tai biến mạch máu não.
Hỗ trợ giảm cân
Một số nghiên cứu về loại cây này cũng đã chỉ ra rằng thành phần GS4 hỗ trợ giảm lượng cholesterol xấu và chất béo trung tính trong cơ thể. Dịch chiết từ cây này cũng sẽ làm giảm lượng glucose, lepin, insulin, LDH, apolipoprotein B… Thực tế cũng đã có nhiều người sau khi sử dụng cho biết cân nặng của họ được kiểm soát tốt hơn.
Giảm lipid trong máu
Không chỉ giảm cholesterol, dịch chiết từ dây thìa canh còn có khả năng chuyển hóa lipid và đào thải nó nhanh hơn qua phân. Nhờ vậy ngăn ngừa được tình trạng xơ vữa động mạch tốt hơn.
Dây thìa canh được ghi nhận là tác dụng gián tiếp lên sự tiết insulin của tuỵ tạng, hạn chế thoái giáng Glicogen ở gan, làm giảm glucoza-niệu, làm mất vị ngọt của đường và các vị đắng của thuốc đắng trong một vài giờ, nhờ vậy giúp giảm đường huyết và điều trị bệnh đái tháo đường (Anti-diabetes). Ngoài ra Dây thìa canh còn được ghi nhận là làm giảm nồng độ LDL-cholesterol, triglicerid trong máu, tăng HDL-cholesterol nên giảm lipid máu toàn phần, ngăn ngừa xơ vữa mạch máu.
Trên lâm sàng, cây này còn cho thấy hiệu quả giảm huyết áp ở bệnh nhân có cao huyết áp.
Điều đáng chú ý là các nghiên cứu lâm sàng ở người bình thường, đường huyết không cao, cây này không cho hiệu quả giảm đường huyết hay huyết áp.
Một số công dụng khác
Ngoài ra một số thành phần khác có trong dây thìa canh còn mang lại những công dụng như:
- Chống độc, chủ yếu là độc khi bị rắn cắn. (ở Ấn Độ, người ta dùng đắp lên vết cắn và dùng sắc uống trong để trị rắn độc cắn)
- Giúp tiêu hóa được dễ dàng hơn. (Lá cũng dùng làm thuốc dễ tiêu hoá, còn dùng tán thành bột để chống độc)
- Hỗ trợ điều trị tình trạng đau nhức xương khớp, tê bại chân tay.
- Hỗ trợ cải thiện tình trạng viêm mạch máu.
- Làm mất đi vị ngọt của đường và các vị đắng của thuốc trong một vài giờ.
Ở Trung Quốc, người ta dùng cả cây bỏ rễ và quả làm thuốc trị phong thấp tê bại, viêm mạch máu, rắn độc cắn, trĩ và các vết thương do dao, đạn; còn dùng diệt chấy rận.
Đối tượng sử dụng
Với những công dụng tuyệt vời như trên loại thảo dược này thích hợp với những đối tượng sau:
- Người đang mắc bệnh tiểu đường.
- Người bị tăng huyết áp, huyết áp cao.
- Người bị thừa cân và có ý định giảm cân.
- Người bị ngộ độc, rắn cắn.
Đối với phụ nữ đang mang thai hoặc cho con bú nên cẩn trọng khi dùng bởi vì độ an toàn của dây thìa canh với đối tượng này chưa được kiểm nghiệm cụ thể.
Cách sử dụng dây thìa canh làm thuốc an toàn
Có thể thấy dây thìa canh có nhiều công dụng khác nhau. Tùy vào từng mục đích mà bạn có thể sử dụng loại thảo dược này theo các cách khác nhau. Để tránh những ảnh hưởng hoặc tác dụng phụ không hay bạn có thể tham khảo cách sử dụng thìa canh làm thuốc an toàn dưới đây.
Cách sử dụng dây thìa canh làm thuốc chữa bệnh tiểu đường
Để điều trị bệnh tiểu đường bằng dây thìa canh bạn có thể thực hiện theo cách sau:
Nước dây thìa canh giúp điều trị bệnh tiểu đường
Bài thuốc 1
Trước hết bạn cần chuẩn bị từ 1 – 6 gam thìa canh khô. Sau đó rửa với nước sạch cho vào nồi đất đun với khoảng 1 lít nước. Đun sôi khoảng 15 phút rồi dùng nước này để uống. Chú ý nên dùng sau bữa ăn để đạt được hiệu quả hạ đường huyết tốt nhất.
Bài thuốc 2
Bạn có thể dùng kết hợp cây thìa canh với cây xạ đen để tăng hiệu quả điều trị bệnh. Bạn chuẩn bị 20g dây thìa canh khô, 50g cây xạ đen. Sau đó đem rửa sạch với nước và cho cả hai loại thảo dược này vào đun với khoảng 1,5 đến 2 lít nước. Sau khi đun sôi bạn để nhỏ lửa chừng 30 phút. Dùng nước này để uống hàng ngày, tốt nhất là sau khi ăn 10 phút để đạt được hiệu quả tốt nhất.
Bài thuốc 3
Lấy 10g thìa canh cho vào ấm, sau đó thực hiện hãm nước như pha trà. Bạn lấy một lượng nước sôi vừa phải tráng rồi gạt hết nước. Sau đó tiếp tục cho một lượng nước sôi vừa phải (theo sở thích uống của bạn) và ủ nước khoảng 7 phút là có thể uống được.
Để tăng hiệu quả điều trị bệnh tiểu đường bạn có thể kết hợp thêm với cây Nở. Về liệu lượng bạn nên tham khảo thêm ý kiến của chuyên gia, thầy thuốc Đông y uy tín nhằm tránh những tác dụng phụ không hay.
Cách sử dụng dây thìa canh để giải độc
Để giải độc do rắn cắn bạn có thể dùng lá tươi đem về rửa sạch, sau đó giã nát và đắp trực tiếp lên vết thương. Thực hiện cho đến khi vết thương lành hẳn thì dừng lại.
Một số lưu ý khi sử dụng dây thìa canh
Sử dụng dây thìa canh đúng cách để đảm bảo an toàn cho sức khỏe
Mặc dù cây thìa canh có nhiều công dụng và được đánh giá là an toàn cho người dùng. Tuy nhiên nếu bạn sử dụng không đúng cách có thể dẫn đến những ảnh hưởng hoặc tác dụng phụ không hay. Chính vì vậy để dùng loại thảo dược này một cách an toàn bạn cần lưu ý những vấn đề dưới đây.
- Sử dụng đúng liều lượng theo hướng dẫn của thầy thuốc Đông y có uy tín.
- Không dùng loại cây này cho chị em đang mang thai, đang cho con bú hoặc người dưới 16 tuổi, người đang bị đi ngoài phân lỏng.
- Bạn có thể gặp phải một số tác dụng phụ như mệt mỏi, đau đầu, chóng mặt kho dùng quá liều. Lúc này hãy tham khảo ý kiến bác sĩ để được xử lý kịp thời.
ST.
